Самарқанд шаҳрида БМТнинг Ёввойи ҳайвонларнинг кўчиб юрувчи турларини сақлаб қолишга доир конвенцияси Томонлар конференциясининг 14-йиғилиши бўлиб ўтмоқда

Экологик мувозанатни сақлаш, биологик хилма-хилликни муҳофаза қилиш, табиий ресурсларни асраб-авайлаш бугунги кунга келиб, дунё миқёсидаги глобал вазифага айланди. Буни самарали амалга ошириш эса, жаҳон ҳамжамиятининг биргаликдаги фаолиятини тақозо этмоқда.

Камайиб бораётган ҳар бир биологик турнинг экологик тизим мувозанатига катта таъсири бу борадаги муаммоларнинг бирон ҳудуд миқёсида чекланиб қолмаслигини кўрсатяпти.

 Шу боисдан бугун дунёнинг барча эколог-мутахассислари мавжуд муаммоларга биргаликда жавоб топиш борасида ҳамкорлик қилишмоқда.

Айни кунларда Ўзбекистоннинг тарихий шаҳаларидан бири бўлмиш Самарқандда ўтаётган нуфузли анжуман – Ёввойи ҳайвонларнинг кўчиб юрувчи турларини сақлаш бўйича конвенция (CМS CОP-14) иштирокчилари конференциясининг 14-йиғилишида айни шу каби долзарб масалалар муҳокама қилинмоқда.

Конвенция кўчиб юрувчи ҳайвонлар ўтадиган давлатларни, полигон штатларини бирлаштиради ва бутун миграция ҳудудида халқаро миқёсда келишилган табиатни муҳофаза қилиш чоралари учун ҳуқуқий асос яратади. CМS CОP-14 юқори даражадаги халқаро конференция бўлиб, у ҳукуматлар, олимлар ва манфаатдор томонларни миграция турлари ва уларнинг яшаш жойларини сақлаш стратегиясини келишиш учун бирлаштиради.

Тадбирда БМТ Атроф-муҳит дастури ижрочи директори Ингер Андерсен, Кўчиб юрувчи турлар бўйича конвенция ижрочи котиби Эми Френкел, БМТнинг Атроф-муҳит бўйича Бутунжаҳон мониторинг маркази (UNEP-WCMC) раҳбари Келли Малш, Глобал экологик фонд раиси ва бош директори C.Родригес, конвенцияда иштирок этувчи мамлакатлар атроф-муҳитни муҳофаза қилиш вазирлари, халқаро экологик битимлар котибиятлари ва етакчи илмий доиралар раҳбарлари иштирок этишмоқда.

Қайд этиш жоизки, бундай тадбир илгари МДҲ давлатларида ўтказилмаган ва унинг ўтказилиши тарихий аҳамиятга эга бўлиб, Марказий Осиё ва МДҲ давлатлари орасида биринчи бўлиб Ўзбекистонда ўтказилаётган тадбирга айланади. Ўтган йилнинг август ойида Ўзбекистон ҳукумати ва CМS котибияти томонидан Марказий Осиё ёдгорликларининг машҳур кошинларини эслатувчи нақш билан безатилган қанотли қор қоплони тасвирланган тадбирнинг расмий шиори ва логотипи тасдиқланган эди.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг конференцияси «Табиат чегара билмайди» мавзусида ўтказилмоқда. Бу тадбир логотипи билан бир қаторда кўчиб юрувчи турларнинг саёҳатлари сиёсий чегараларга зид эканини ва уларнинг омон қолиши, биологик хилма-хилликни сақлаш халқаро ҳамкорлик ва транс­чегаравий саъй-ҳаракатларга боғлиқлигини эслатиб туради.

Самарқандда ўтаётган мазкур конференция 2022 йилда Кунминг-Монреал Глобал Биохилма-хиллик асоси (ГБА) қабул қилинганидан бери биохилма-хиллик бўйича биринчи глобал йиғилиш ҳисобланади. Конференция табиатни муҳофаза қилиш бўйича кенг кўламли муҳим устуворликлар ва янги ташаббус­ларни, шу жумладан, ГБАни амалга оширишни қўллаб-қувватлайдиган кўплаб ташаббусларни кўриб чиқмоқда.

Уч йилда бир марта ўтказиладиган халқаро йиғилишда яшаш жойларини сақлаш ва тиклаш, шунингдек, ҳаддан ташқари эксплуатация, яшаш жойларининг йўқолиши ва парчаланиши, ифлосланиш ва иқлим ўзгариши каби турларга таҳдидлар муҳокама қилинади.

Шунингдек, янги йирик ҳисоботлар ва йўл-йўриқларни, жумладан, дунёдаги биринчи кўчиб юрувчи турларнинг ҳолати тўғрисидаги ҳисоботни, ёруғликнинг ифлосланиши бўйича янги глобал тавсияларни ва кўчиб юрувчи турларга таъсирни камайтириш учун чизиқли инфратузилма бўйича илғор тажрибаларни тақдим этиш учун муҳим имконият яратмоқда. Шунингдек, конвенцияни амалга оширишдаги тараққиёт, кўчиб юрувчи турлар ва уларнинг яшаш жойларини сақлаш бўйича кўплаб эҳтиёж ва муаммоларни ҳал қилиш бўйича ҳаракатлар кўриб чиқилмоқда.

Бир ҳафталик музокаралар давомида CМS CОP-14да юздан ортиқ масалаларни қамраб олувчи кенг миқёсли кун тартиби кўриб чиқилади.

Сайғоқларга чегара тўсиқ бўлолмайди

Конвенция доирасида экология соҳасида Ўзбекистон учун катта аҳамиятга эга бўлган бир қатор халқаро битимлар имзоланди. Хусусан, Ўзбекистон ва Қозоғистон ўртасида имзоланган ҳамкорлик меморандуми икки давлат ўртасида кўчиб яшовчи сайғоқларни сақлаб қолиш бўйича олиб бориладиган ишларни енгиллаштириши кутилмоқда.

Сайғоқларнинг кўпайишига тўғаноқ бўлиб турган замонавий омиллар мавжуд бўлиб, энг аввало, Ўзбекистон ва Қозоғистон ўртасида чегараларга симтўр тортилганини кўрсатиб ўтиш лозим. 2011 ва 2012 йилларда ўтказилган тадқиқотлар натижасида сайғоқлар симтўр бўйлаб юргани ва доимий қишлов жойи бўлган Устюрт кенгликларига ўта олмай қолгани далиллар билан тасдиқланган эди.

Шунингдек, Қозоғистон ҳудудида Жезказган-Бейнау маршрути бўйича қурилган темир йўл ҳам миграция жараёнига зарар етказган. Ушбу лойиҳа сайғоқларнинг бир йўла икки тури – Бекмакда ва Устюрт сайғоқларнинг миграциясини тўсиб қўйди. Оқибатда Қозоғистон ҳудудида мавжуд бўлган ҳайвонлар тўдаси Ўзбекистон даштларига ўта олмай қолди.

Эътиборли томони, ушбу ҳолат Ўзбекистон ҳудудида алоҳида тур вужудга келишига сабаб бўляпти. Чегарага симтўр ўтказилиши оқибатида Қозоғистонга ўта олмай қолган сайғоқлар Устюрт ҳудудида доимий равишда қолди ва маҳаллий иқлимга мослашиб кетди. Бугунги кунга келиб ушбу тур сони 300-400 бошни ташкил қилади.

Миллий ҳисобот тақдимоти

Халқаро анжуман доирасида барқарор ривожланиш ташаб­буслари, аҳолининг хабардорлигини ошириш ва атроф-муҳитни муҳофаза қилишга бағишланган тадбир бўлиб ўтди.

Тадбирда тақдим этилган Ўзбекистонда атроф-муҳит ҳолати тўғрисидаги Миллий ҳисобот мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш контекстида мавжуд экологик вазият ва тенденцияларни акс эттирувчи кенг қамровли ҳужжат бўлди. Шунингдек, у тегишли сиёсат устуворликлари, стратегиялари ва атроф-муҳит муаммоларини ҳал қилиш бўйича ҳаракатлар йўналишини белгилаш учун мўлжалланган бошқа ҳужжатларнинг умумий кўринишини ифода этади. Ҳисобот Барқарор ривожланиш мақсадларида, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бўйича кўп томонлама шартномаларда ва атроф-муҳит сифати нуқтаи назаридан инсон саломатлиги ва фаровонлиги билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилишга қаратилган бошқа халқаро ҳужжатларда белгиланган республиканинг халқаро мажбуриятларини акс эттиради.

Юксак эътироф

CМS CОP-14 доирасида кўчиб юрувчи турларни сақлаш борасидаги улкан саъй-ҳаракатлари ва садоқатлари учун янги CMS фидойилари мукофотланди.

Унда мамлакатимиз «2024 – 2026 йилларда экологик алоқаларни таъминлашга қўшган ҳиссаси учун» фахрий мукофоти билан тақдирланди. Ўзбекистон номзоди сертификатини CMS ижрочи котиби Эми Френкел экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазири Азиз Абдуҳакимовга топширди.

Тадбир CMS томонидан ишлаб чиқилган ташаб­буслар­ни илгари суриш ва уларни барқарор қўллаб-қувватлашни рағбатлантиришга қаратилган «Кўчиб юрувчи турлар ғолиблари» дастури доирасида бўлиб ўтди.

 

Абдушукур ҲАМЗАЕВ,

Ўзбекистон Экологик партияси Марказий Кенгаши раиси:

– Бугун биохилма-хиллик кундан-кунга камайиб боряпти. Баъзилари йўқолиб кетиш арафасида. Биргина йўқолган турни тиклаш учун миллионлаб харажатлар ва узоқ йиллар керак бўлади. Шуни тўғри анг­лаб етган ҳолда бугун юртимизда дунё миқёсидаги халқаро анжуман ўз ишини давом эттирмоқда. Унда 130 дан ортиқ давлатлардан делегатлар, олимлар, яшил партиялар вакиллари иштирок этиши бу тадбирнинг нуфузи қанчалик катта эканидан далолат беради.

Конференция бош мавзусининг «Табиат – чегара билмайди» деб танланиши кўчиб юрувчи жонзотларнинг фаолиятини ҳар қандай сиёсий чегаралар билан чеклаб бўлмаслигини англатади.

 

Ўйлаймизки, конференцияда муҳокама қилинган масалалар юзасидан дунё миқёсида тегишли фаолият йўлга қўйилади. Мамлакатимизда уларни изчил амалга ошириш ишида Ўзбекис­тон Экологик партияси ҳам ўзининг салмоқли ҳиссасини қўшади.