Етти кун      Бош саҳифа

«Қизил китоб»га киритилган турлар Қонун асосида муҳофаза қилинади

«Қизил китоб» – йўқолиб бораётган ёки йўқолиш хавфида бўлган ноёб ўсимлик ва ҳайвон турларини қайд қилувчи давлат ҳужжати. «Қизил китоб»да ўсимлик ва ҳайвон турлари сонининг камайиши, ареалларининг қисқариб бориши сабаблари ёритилади, уларни сақлаб қолиш учун тавсиялар бериб борилади.

«Қизил китоб»га киритилган турлар  Қонун асосида  муҳофаза қилинади

1948 йилда ташкил этилган Табиат ва табиий ресурсларни муҳофаза қилиш халқаро иттифоқи камёб ва йўқолиб кетиш хавфида бўлган ўсимлик ва ҳайвон турларининг рўйхатини тузиш ғоясини амалга оширишга киришди. Турларни сақлаб қолиш бўйича махсус халқаро комиссия тузилиб, 1966 йилдан бошлаб бошқа табиатни муҳофаза қилиш ташкилотлари билан ҳамкорликда халқаро «Қизил китоб»нинг дунё ва алоҳида минтақалар флорасига бағишланган нашрлар чоп этила бошланди.

Ўзбекистоннинг ноёб ва камайиб бораётган ўсимлик ва ҳайвонлари тўғрисидаги дастлабки маълумотлар 1974 йил таъсис этилган «Қизил китоб»да ўз аксини топган. «Ўзбекистон Қизил китоби» 1978 йилда таъсис этилди. Биринчи марта «Ўзбекистон Қизил китоби»нинг фаунага бағишланган қисми 1983 йил нашрдан чиқди. Унга умуртқали ҳайвонлар (балиқлар, судралиб юрувчилар, қушлар, сут эмизувчилар)нинг 63 тури киритилган эди. Ўсимликлар оламининг камёб, йўқолиб кетиш хавфида бўлган 163 тури ҳақида илк бор мукаммал маълумотлар 1984 йил босмадан чиққан «Қизил китоб»да келтирилган.

«Қизил китоб» – даврий нашр ҳисоб­ланади. Унга киритиладиган ўсимлик ва ҳайвон турлари Табиатни муҳофаза қилиш халқаро иттифоқи таклиф этган таснифга биноан тўрт гуруҳга ажратилади:

1) йўқолган ёки йўқолиш арафасида турган (жиддий муҳофаза талаб этувчи) турлар;

2) йўқолиб бораётган (ареали ва сони кун сайин камайиб бораётган, махсус муҳофазага муҳтож) турлар;

3) камёб, бевосита йўқолиш хавфи бўлмаса-да, кичик майдонларда камдан-кам учрайдиган (муҳофазага муҳтож) турлар;

4) муайян вақт давомида сони ва тарқалган майдонлар табиий сабабларга кўра ёки инсон омили таъсирида қисқариб бораётган (сонини назорат қилиб туриш талаб қилинадиган) турлар.

«Қизил китоб» унга кирган турлар мақомининг ўзгариши, махсус муҳофаза чоралари туфайли баъзи турлар сонининг тикланиши, аксинча, яшаш шароитининг ўзгариши ва бошқа омиллар таъсирида сонининг камайиши натижасида бошқа тоифага ўтказилишини ёритиш мақсадида қайта нашр этилади.

Ўзбекистон флорасининг йўқолиб кетиш хавфи остида турган 301 турининг ҳозирги ҳолатини тавсифлайдиган «Қизил китоб» 1998 йилда қайта босмадан чиқди. Кейинги йилларда Ўзбекистон фаунаси турлари мақомини баҳолашга имкон берувчи маълумотлар тўпланиб, янги «Қизил китоб» 2003 йилда чоп этилди. «Қизил китоб»нинг сўнгги нашрига сут эмизувчиларнинг – 24, қушларнинг – 51, судралиб юрувчиларнинг – 16, балиқларнинг – 18, ҳалқали чувалчангларнинг – 3, моллюскаларнинг – 15, бўғимоёқлиларнинг – 62 тури киритилган.

Ўзбекистон фаунаси ва флорасининг баъзи турлари халқаро «Қизил китоб»да ҳам ўз аксини топган. Унда ҳар бир тур учун алоҳида саҳифа ажратилган бўлиб, мазкур ўсимлик ёки ҳайвон турининг ўзбекча, русча, лотинча (илмий) номлари, уларнинг систематик ўрни, қисқача морфологик тавсифи, тарқалиши, яшаш муҳити, табиатдаги сони, кўпайиши, ареали ва сонининг ўзгариши сабаблари, муҳофаза қилиш чоралари ва бошқалар баён этилган.

«Қизил китоб»га киритиладиган ҳайвон ва ўсимлик турлари бўйича таклифни илмий текшириш муассасалари, давлат ва жамоат ташкилотлари, айрим олимлар тавсия қилиши мумкин. Муҳофаза қилиниши натижасида ўз ареалини қайтадан тиклаган ва йўқолиб кетиш хавфи туғилмайдиган ўсимлик ва ҳайвон турлари «Қизил китоб»дан чиқарилади. Ушбу китобга киритилган турлар мамлакатимизда қонун асосида муҳофаза қилинади, уни бузган юридик ва жисмоний шахслар қонунга мувофиқ жавобгарликка тортилади.

 

Ўктам ПРАТОВ,

Элмурод ШЕРНАЗАРОВ




Ўхшаш мақолалар

Табиат муҳофазаси учун  космик мониторинг

Табиат муҳофазаси учун космик мониторинг

🕔14:57, 09.10.2025 ✔36

2026 йилдан бошлаб республика бўйича дарахтларнинг ноқонуний кесилишини космик мониторинг орқали аниқлаш йўлга қўйилади.

Батафсил
Экологик муаммолар ечимида илғор ғоя ва лойиҳалар

Экологик муаммолар ечимида илғор ғоя ва лойиҳалар

🕔09:14, 26.09.2025 ✔76

Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ташаббуси билан амалга оширилаётган «EKO-INNOVATION – 2025» лойиҳалар танлови мамлакатимизда экологик муаммоларга самарали ечим топиш, шунингдек, талабалар ўртасида инновацион ғояларни рағбатлантиришга қаратилган муҳим ташаббуслардан бири ҳисобланади.

Батафсил
Ёшлар парламенти  делегацияси Қозоғистонда

Ёшлар парламенти делегацияси Қозоғистонда

🕔09:13, 26.09.2025 ✔64

Қозоғистоннинг Алмати шаҳрида «Жастар Генератион – 2025» халқаро ёшлар оромгоҳи тадбири ўтказилди. Унда ЎЭПдан Ёшлар парламенти аъзоси, Ёшлар парламенти раиси ўринбосари Моҳинурхон Эргаш ҳам қатнашди.

Батафсил
Ҳаммасино кўриш

Сонларни танлаш

Пайшанба, 30-Декабр  
52 51 50 49 48 47 46
45 44 43 42 41 40 39
38 37 36 35 34 33 32
31 30 29 28 27 26 25
24 23 22 21 19 18 17
16 15 14 11 10 9 8
7 6 5 4 3 2 1

Ҳаммасини кўриш 

Кўп ўқилганлар

  • Табиат муҳофазаси учун  космик мониторинг

    Табиат муҳофазаси учун космик мониторинг

    2026 йилдан бошлаб республика бўйича дарахтларнинг ноқонуний кесилишини космик мониторинг орқали аниқлаш йўлга қўйилади.

    ✔ 36    🕔 14:57, 09.10.2025
  • Экологик муаммолар ечимида илғор ғоя ва лойиҳалар

    Экологик муаммолар ечимида илғор ғоя ва лойиҳалар

    Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ташаббуси билан амалга оширилаётган «EKO-INNOVATION – 2025» лойиҳалар танлови мамлакатимизда экологик муаммоларга самарали ечим топиш, шунингдек, талабалар ўртасида инновацион ғояларни рағбатлантиришга қаратилган муҳим ташаббуслардан бири ҳисобланади.

    ✔ 76    🕔 09:14, 26.09.2025
  • Ёшлар парламенти  делегацияси Қозоғистонда

    Ёшлар парламенти делегацияси Қозоғистонда

    Қозоғистоннинг Алмати шаҳрида «Жастар Генератион – 2025» халқаро ёшлар оромгоҳи тадбири ўтказилди. Унда ЎЭПдан Ёшлар парламенти аъзоси, Ёшлар парламенти раиси ўринбосари Моҳинурхон Эргаш ҳам қатнашди.

    ✔ 64    🕔 09:13, 26.09.2025
  • Экологик одатлар  ҳаётни ўзгартиради

    Экологик одатлар ҳаётни ўзгартиради

    ЎЭП Қорақалпоғистон Республикаси партия ташкилоти томонидан сентябр-октябр ойларига белгиланган «Экология ва ёшлар» ойлиги доирасида Ажиниёз номидаги Нукус давлат педагогика институтида «Экологик одатлар ҳаётни ўзгартиради» мавзусида семинар ташкил этилди.

    ✔ 74    🕔 09:13, 26.09.2025
  • Тозалик учун  талабалар ҳиссаси

    Тозалик учун талабалар ҳиссаси

    Партия Марказий Кенгаши Ижроия қўмитаси ҳамда пойтахтимиздаги Рақамли иқтисодиёт ва агротехнологиялар университети ҳамкорлигида талаба-ёшлар иштирокида Бутунжаҳон тозалик куни муносабати билан давра суҳбати ташкил этилди. Унда ЎЭП Марказий Кенгаши масъул ходимлари, университет профессор-ўқитувчилари ва фаол талабалари қатнашди.

    ✔ 58    🕔 09:12, 26.09.2025
Ҳаммасини кўриш 

Фойдали манбаалар