– Йигитлик пайтларимни ов билан кечирдим. Овга чиқиб ўз кўнглимни ўзим хушлаб  юрар эдим. Умид билан қўлимга милтиқ олиб овга чиқсам, уйга ўлжа билан қайтардим ҳам. Тоғлардаги, дашт-қирлардаги турли паррандалар, ёввойи ҳайвонларни ҳам анча-мунча отганман.

Биродарлар, ов шундай нарсаки, одамни батамом ўзига тортиб, асир қилиб олади. Агар овга ўрганган бўлсангиз, дунёнинг барча ташвиш-ғамларини унутасиз. Ов, ўлжанинг гашти сизни ўзига банд қилиб олади.

Айтишим керакки, ёмон овчи эмасдим. Лекин… кунларнинг бирида юз берган, аниқроғи, ўзим гувоҳи бўлган бир воқеа сабабидан ов қилишдан буткул воз кечдим. Бир куни шавқ устунлик қилди, хумори тортди: Боботоққа овга чиқиб кетдим. Мақсадим: кийик овлаб, гўштига тўйиш, уйдагиларни ҳам бир сийлаш эди. Кетавердим, кетавердим. Бир жойдан ўрлаб, энди баландликка чиққан эдимки, ғаройиб манзаранинг гувоҳи бўлдим. Вужудидан қон сизиб турган ярадор кийикнинг елкасидан соқоллари оппоқ бир мўйсафид силаб-сийпалаб турибди. Сал ўтмасдан кийик тузалиб, чолга бир қайрилиб қаради. Миннатдорлик билдирди, шекилли. Сўнгра ўзи яхши кўрган сой-қирлар томон шиддат билан югуриб кетди. Бу воқеадан ҳанг-манг бўлганим шунчаликки, шу орада чолнинг ғойиб бўлганини ҳам сезмай, билмай қолибман. Анча муддатдан сўнг  ўзимга келдим.

Шу кўрганларимни ўзимча мулоҳаза қилдим, фикрладим. Мен учун бу бир ҳикмат, сабоқ бўлса керак, деб ўйладим. Шу-шу бўлди, овдан ҳам, овнинг шавқидан ҳам бутунлай воз кечдим. Кейин-кейин эса овдан тамоман кўнглим совиди. Ўзимча шу ишим тўғри бўлди, деб ўйлайман.

* * *

Айтишларича, Шерободнинг тоғли қиш­лоқларидан бирида Арча мерган деган одам ўтган. У Шеробод ва Бойсун тоғларининг тилга тушган машҳур мерганларидан бири бўлган экан. Ҳикоя қилишларича, Арча мерган Кўҳитанг тоғ тизмаларини, Боғлидара, Кўлват, Каттатоғ, Султонқул, Тангги тоғларини, Аламли қирларини ҳар бир қаричигача яхши билган ва у ерларни такрор-такрор босиб ўтган. Борингки, бу жойларнинг ҳар бир сойи, сўқмоғи, тоғ-тошигача деярли ёд бўлиб кетган эди.

Арча мерганни «учаётган қушни кўзидан урадиган овчи бўлган», дея таърифлашади баъзилар. Исми асли ўзи Арча мерган эканми, деб сўраяпсизми? Йўқ, ўзининг исми эмас, бу бир лақаби унинг. Айтишларича, бир сафар мерган кўзи адашибми ёки ақли шошганиданми, кийик деб ўйлаб арчани отган экан. Шу-шу унинг исми Арча мерган бўлиб кетибди.

Хуллас, мўлжални бехато урадиган ана шу мерган кўнглининг хуморини ов билан бостириб, ташналигини ўлжа билан қаноатлантириб яшаганлардан бири экан.

У тоғ-тош кезиб, жуда кўп жониворларни, паррандаларни отган, беҳисоб қирон келтирган. Алқисса, ана шу довруқли мерганнинг отган кийиклари сони охири мингтага етибди. Лекин Арча мерган овга чиқишда ҳамон давом этарди.

Кунларнинг бирида Арча мерган овга чиқади. Бир тепаликка чиққанида рўпарасидан шохли кийик дуч келиб қолади. Чаққон ва абжир овчи дарҳол милтиғини кўксига тираб, ўлжани нишонга олади. Шунда кийикданми ёки ғойибданми, бир овоз келади:

– Отган кийикларинг мингтага етди! Энди отма, отсанг, ўласан!…

Бироқ… мерган ғойибдан келган бу овозга унчалик ҳам парво қилмайди. Ов шавқи, ўлжанинг ширин хаёли уни буткул асир ва ром этиб олган эди. Фурсатни қўлдан бой бермади. Кўзлади. Сўнгра тепкини босди. Гумбурлаган садо тоғ-тошларни, дараларни тутиб кетди. Ўқ кийикнинг жон жойига теккан эди. Шохли кийик қулади. Арча мерган ерда жон талашиб типирчилаётган кийикнинг бўғзига пичоқ тортди.

Ови бароридан келган мерган, кийикни елкасига олиб, қароргоҳига йўл олди. Гулхан ёқди. Тўнкарилган қозонни ўчоққа осди, бўлакланган кийик гўштини қизиб турган мойга ташлади, шошилмасдан қовурди. Шу оқшом мерган кийик гўштига роса тўйди. Устидан аччиқ-аччиқ кўк чойдан ичди. Қолган гўштнинг устини ёпиб қўйди. Сўнгра бирон нарса судраб кетмасин деб, устидан тош бостирди. Кундузги чарчоқлар зўрлик қилаётган эди, уйқу кўзларига бостириб келарди. Мерган тўшакка чўзилди. Ажабтовур тушлар кўрди. Айниқса, бир туш аниқ-тиниқ эсида қолди ва анча маҳал шуни эслаганида, эти жимирлаб кетадиган бўлди.

Тушида бир кийикнинг, аниқ­роғи, кундузи ўзи отган шохли кийикнинг боласи эмиш, чиройли кўзларидан ёш тўкканча, мергандан сўрармиш: «Менинг онамни нега отдинг? Энди ким менга сут беради? Ким мени суйиб-эркалайди?» Негадир бу саволларга мерган ҳеч бир жўялироқ жавоб тополмасдан, қийналармиш. Хуллас, бу кеча мерган учун жуда безовта, беҳаловат кечади.

Барвақт ўрнидан турган мерган нонушта қилиб олгач, яна дарага эниб кетади. Баландга чиқди, пастга тушди. Ҳадеганда ўлжа учрайвермади. Баногоҳ булоқдан сув ичиб турган бир жуфт кийикка кўзи тушди. Ўлжани кўрган мерган қувончидан қийқириб юбораёзди. Ғайрати жўш урди. Ёввойи бир шавқ бутун вужудини қамраб олди. Шунда ниманидир сезиб ҳурккан кийиклар сувдан бош кўтариб, қочмоққа тушдилар. Арча мерган ҳам уларнинг изидан қувиб қўя берди.

Кийиклар жон ҳолатда қочиб борардилар. Қўш оғиз милтиғи ўқланган мерган ҳам уларни кўздан қочирмасдан таъқиб этарди. Бутун вужуди пайга айланиб кетган овчи бамисоли кийикдек чаққон ҳаракат қиларди. Айни чоғда мерганнинг ташналикдан томоғи қақраб қуриб борарди. Кўнгли бир қултум сувга суст кетди. Шунда қарасаки… кийикларнинг туёқлари чуқур ботган жой сутга тўлиб турибди. Она кийиклар зора золим ва бераҳм овчи бизга шафқат қилиб, ҳоли-жонимизни тинч қўйса, деган умидда сийналари тўла сутдан туёқлари ботган чуқурчаларга йўл-йўлакай тўкиб кетишаётган экан. Арча мерган ки­йик туёқлари ботган чуқурчалардаги сутдан роҳатланиб ичаркан, қайта куч-ғайратга тўлиб, яна кийикларни таъқиб қилишда давом этарди. Кўкраклари лиммо-лим сутга тўлган она кийиклар эса жон ҳолатда болалари томон олға чопардилар.

Арча мерган кийикларнинг сутидан ичар, лекин дилида заррача бўлсин, шафқат-раҳмдиллик туйғуси уйғонмасди.

Абжир ва айёр мерган ўлжани зийраклик ва ҳушёрлик билан кузатар, югурар ва қулай фурсат пойларди. Ниҳоят, фурсат ҳам етди. Шунда бир зум тўхтаб, ўлжани нишонга ола бошлади. Шунда… ғойибдан яна бир овоз келди:

– Овчи, отма! Отган кийикларинг мингтадан ошди! Отма, отсанг ўласан!…

Бу овоздан мерган бир титради. Аммо қўли тепкида эди. Тепкини босиб юборди. Тоғ-тошлар, пасту баландлар гумбурлаб, акс садоси теварак-тарафни тутиб кетди. Болалари қошига умид ва қўрқув аро бор кучи билан чопиб бораётган она кийик, ўқ зарбидан баландга бир сакраб, ерга қулади… Иккинчи кийик эса қутилиб кетди.

Оҳ, шўрлик оҳу, сийналаридан шифобахш сут бериб ҳам мерганнинг тош қотган қалбини юмшата олмади.

Она кийик мерган узган ўқдан қулади. Айни шу чоғда мерган ҳам негадир бирдан бўшашди. То шунгача мерганнинг овчилик ҳаётида бу каби ғалати ҳодиса ҳеч қачон юз бермаган эди. Қўллари жонсизлангандай бўлди, милтиғи сирғалиб ерга тушди. Сўнгра бутун аъзойи бадани бўшашди, уни беҳоллик, заифлик қамраб олди.

Ерда жон ҳолатда типирчилаб ётган она кийикни мерган пичоғи билан ҳалоллай олдими ёки йўқми? Буниси бизга қоронғу. Она кийикни ҳалоллаб, уйига олиб келолдими ёки йўқми? Бунисини ҳам биз аниқ билмаймиз.

Билганимиз ва  хабардор бўлганимиз шуки, мазкур ов Арча мерганнинг, неча-неча тоғ-тошларнинг, қир-адирларнинг, поёнсиз даштларнинг паррандалари, ҳайвонларига кўп йилларнинг бадалида қирон келтирган, беаёв овлаган одамнинг энг сўнгги ови бўлиб қолди…

Арча мерган уйига базўр етиб келди. Боши аранг ёстиққа етди. Овда бўлган воқеани, кўрган тушини уйидагиларга айтиб берди. Уйдагилар буларни эшитиб кўп афсус-надомат чекдилар. Овчининг нотўғри қилганини айтиб, ғамга ботдилар. Бироқ… вақт ўтган эди. Овчи тарафидан қалтис қадам ташланган, бўлар иш бўлганди. Арча мерган жон таслим қилди.

Маҳмуд АБУЛФАЙЗ