Бир фермер танишим бор, тўрт йил муқаддам ер олганди. Бироқ суғориладиган ерининг бир қисми шундоқ қаровсиз қолган: тикан, ажриқ босиб ётибди.

Заранг эмас, яхшигина ҳосил олса бўладиган ер. Сабабини сўрасам, ўзининг бу борада режаси бор эмиш! Орамизда ҳатто, ўз хусусий томорқасини ҳам ташландиқ ҳолга келтириб қўядиганлар топилади.

Ер ва сув ресурсларининг чеклангани, аҳоли сонининг доимий ўсиб бориши ерга нисбатан тежамкор муносабатда бўлиш, ундан оқилона ва самарали фойдаланиш заруратини келтириб чиқаради. Дарҳақиқат, ердан қандай фойдаланган ютади? Ер тузиш ва ер мониторинги ҳақида нималарни биламиз? Тупроқ унумдорлигини сақлаш ва ошириш, шўрланишини камайтириш борасида қандай чора-тадбирларни амалга ошириш лозим?

Миллий матбуот марказида бўлиб ўтган анжуманда  мазкур масала хусусидаги саволларга «Ергеодезкадастр» давлат қўмитасининг Ердан фойдаланиш ва ер тузиш бошқармаси бошлиғи Аваз АЛИМОВ  жавоб берди.

— Аввало, ер тузиш иборасига тушунча берсангиз...

— Ер тузиш — ерлардан фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилишни ташкил этишга, ер ресурсларини ҳисобга олиш ва баҳолашга, қулай экологик муҳитни вужудга келтиришга ва табиий ландшафтларни яхшилашга, ер тузишнинг ҳудудий ва ички хўжалик режаларини тузишга қаратилган тадбирлар тизимини ўз ичига олади.

— Ер кадастри нима?

— Давлат ер кадастри ернинг табиий, хўжалик ва ҳуқуқий режими, уларнинг тоифалари, сифат кўрсаткичлари ва баҳоси, ер участкаларининг жойлашган манзили ва ўлчамлари, уларни ер эгаларига, ердан фойдаланувчиларга, ижарачиларга ҳамда мулкдорларга тақсимлаш тўғрисидаги зарур, ишончли маълумотлар ва ҳужжатлар тизимидир.

— Ер майдонлари ва ресурслари битмас-туганмас эмас. Ундан қандай оқилона фойдаланиш мумкин?

— Ер оқилона фойдаланиш талаб этиладиган умуммиллий бойликдир. У давлат томонидан муҳофаза қилинади. Бу борадаги асосий вазифамиз ҳозирги ва келажак авлод манфаатини кўзлаб, ердан илмий асосланган тарзда оқилона фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш, тупроқ унумдорлигини тиклаш ва ошириш, табиий муҳитни асраш ва яхшилаш, бу соҳада қонунийликни мустаҳкамлашдан иборат.

— Хусусий томорқаларда тупроқ унумдорлигини сақлаш ва ошириш учун нималар қилиш лозим?

— Тупроқ унумдорлигини оширишнинг асосий йўлларидан бири ишлов беришни тартибга тушириш, уни минималлаштиришдир. Шунингдек, маҳаллий ўғитлардан тўғри ва ўрнида фойдаланиш, тупроқ унумдорлигини тиклаш, минерал ўғитлар самарадорлигини ошириш талаб этилади. Негаки, органик ўғитлар ўзида барча асосий озиқа унсурларини сақлайди. Масалан, ярим чириган гўнг таркибида 0,5 фоиз азот; 0,25 фоиз фосфор ва 0,6 фоиз калий бўлади. Гўнг ва маҳаллий ўғитларни қўллаш натижасида тупроқнинг тузилмаси ва ҳолати, сув-ҳаво режими яхшиланади. Тупроқда етарли намлик ва озиқ моддалар, мақбул агрофизик ва микробиологик тартиб сақлангандагина экин яхши ривожланади ва мўл ҳосил беради.

— Унумдорликни оширишда оралиқ экинларнинг фойдаси қандай?

— Фойдаси катта. Кузда оралиқ экин сифатида анғизга аралаштириб ва алоҳида жавдар, нўхат, хантал ва бошқа дуккаклилар, сули, шунингдек, қоплама беда экиш тавсия этилади. Тупроқ унумдорлигини сақлашда минерал ва органик ўғитлар, компостлар қўллаш ҳам мақсадга мувофиқ.

— Ернинг шўрланиш даражаси қандай аниқланади?

— Шўрланганлик даражаси тупроқдаги зарарли (заҳарли) ва сувда осон эрувчи тузларнинг умумий миқдорига қараб аниқланади. Мамлакатимизда мелиоратив ҳолати ёмон ерларнинг кўп қисми тупроқ шўрланиши билан боғлиқ. Тупроқнинг шўрланиш даражаси унинг тузли кимёвий таркиби, шўр қатламнинг жойлашиш чуқурлиги ва ерости сувларининг чуқурлиги билан фарқланади. Тупроқ шўрланиш даражаси бўйича — кучсиз, ўртача, кучли ва жуда кучли гуруҳларга бўлинади.

Мутахассисларнинг айтишича, ернинг шўрланиши ҳосилдорликни 80 фоизгача камайтиради.

— Шўрланган ерларга қандай экинлар экиш тавсия этилади ва аксинча, тавсия этилмайди?

— Шўрланган ерларга беда экишни жорий қилиш тавсия этилади. Ернинг шўрини камайтиришда ширинмия (лакрица) ўсимлигини экиш ҳам яхши самара беради. Бу кўп йиллик ўсимлик бўлиб, 3 йил давомида тупроқ таркибидаги заҳарли тузларнинг сезиларли камайишига ёрдам беради.  

Нурпўлат НУРҚУЛОВ

ёзиб олди.