Кузакнинг сўнгги кунлари эди. Машинамда тоғам билан қишлоқдан қайтаётгандик. Кечга яқин ҳаво совиб кетди.

— Жиян, тойчоғингга озроқ кўмир қала-чи! — деди тоғам доимгидай ҳазиллашиб. — Оёқдан совуқ ўтяпти-ку!

Машинанинг иситгичини ёқдим. Бирпасдан сўнг тоғам курткасини ечиб, узоқ ҳомуза тортди.

— Озроқ мизғиб олай эса, — деди сўнг. — Сен чалғимай, эҳтиёт бўлиб ҳайда.

Тоғам дам ўтмай, хуррак ота бошлади. Мен эса, мусиқа тинглаб келяпман. Бу пайтда шом чўка бошлаган, йўл ола-қуруқ кўринади. Олд тарафдан ғира-ширада чироғини ўйнатиб келаётган машиналар ёруғи кўзни қамаштиради.

Шу кўйи пойтахтга ярим тундан ўтганда кириб келдик. Аввал тоғамни уйига қолдиришим керак эди. Эшиги олдига келиб тўхтадим. Тоғам тушиб, уюшиб қолган оёғининг чигилини ёзди. Юкхонадан йўл сумкасини олди, курткасини елкасига илди. Уйқуси чала қолган, ҳорғин қиёфада хайрлашди.

...Эрталаб зўрға уйғондим. Соат миллари ишга кечикаётганимни кўрсатиб турарди. Йўл азоби ёмон, одамни чарчатади. Айниқса, рулдаги кишига қийин: йўлдан кўзини узмай тикилади, кўз қотиб қолади.

Апил-тапил нонушта қилиб, ҳали мотори совиб улгурмаган машинани ўт олдирдиму ғизиллаб ишга жўнадим. Куни билан уйқусираб юрдим. Компьютерга тикилиб турган кўзим илинай-илинай дейди.

Ишхонага кеч келган эрта кетолмайди. Ҳаммадан кейинга қолиб, ишлаб ўтиргандим, бир маҳал эшик тақиллади. Қоровул экан.

— Мабодо, бугун уйга кетмайсизми, ука? — дейди жилмайиб.

— Кетаман, — дейман кулиб.

— Бола-чақанинг олдига борайлик бўлмаса, — дея шама қилади қоровул. — Бинода сиздан бошқа одам қолмапти. 

— Мана, йўлдаман! — деб ҳазиллашаман мен.

Уйга қайтаётганимда йўлда бир киши қўл кўтарди. Яқинлашганда разм солдим: келбатли, зиёлинамо бир одам. Тўхтадим, йўлим тушса, ола кетаман деб хаёл қилдим.

— «Чинобод» санаторийсига ташлаб қўйинг, ука, — деди у. — Илтимос!

Ана, айтмадимми, йўлим экан. «Ўтиринг», дедим. Шунда ҳалиги киши «Ҳай, келинглар-ей!» дея кимларгадир имо қилди. Қарасам, дарахт панасидан яна уч киши оёғи чалкашиб, чопқиллаб келяпти. Улар кела солиб, ўзини машинага уриши билан «гуп» этиб арақнинг ҳиди анқиди.

«Эҳ, аблаҳлар! —  дедим ичимда.  — Булар қаердадир зиёфат қилиб, сармаст бўлган. Орасида энг ҳушёри қўл кўтариб, машина тўхтатган, қолганлари панада, оёғида зўрға турибди экан-да...»

Лафз — лафз. Энди, тушинглар машинадан, дейиш уят.

— Дам олиш қандай бўляпти, акалар? — дейман тоза ҳавога зор бўлганча ён ойнани бор бўйи туширар эканман.

— Зўр! — деди орқада ўтирган биттаси.

— Йил бўйи чангга ботиб, экин эккандан кейин дам олиш ҳам керак-да, — деди боя қўл кўтариб тўхтатгани.

— Организмни бир «ремонт» қилиб кетайлик деб келдик-да, ука! — деди орқада ўтиргани яна. 

Фермерлар экан. Улар «эрта баҳордан кеч кузгача чумолидай меҳнат қилар» экан.

Айтилган манзилга тўхтадим. Улар бир-бирини суяб тушишди. Биттаси пул узатди. Олмадим. Такрор-такрор раҳмат айтиб қолишди. 

Ҳаммаси эртаси эрталаб содир бўлди. Шундоқ машинага ўтирсам, орқа ўриндиқ тепасида — орқа ойнинг тагида бир телпак турибди. Олиб қарасам, янгигина. Тоғамнинг телпагига ўхшаб кетди. Ё кечаги шоввозларникимикан?  Чатоқ томони, уларни танимайман. Энди нима қилсам экан?

Ўйлаб-ўйлаб, тоғамга қўнғироқ қилдим.

— Машинамда бир телпак турибди экан, мабодо сизники эмасми, тоға? — деб сўрадим.

Тоғам кулди:

— Ҳеч замонда бирор нарсамни қолдириб кетганимни кўрганмисан? Довдир эмасман, аковси! Меники уйда! Қўйган жойимда турибди!

— Унда яхши, — дедим. — Кеча уч одам миндиргандим машинамга, ўшаларники қолиб кетгандир-да.

— Эҳтимол...

Энди бу телпакни нима қиламан? Бировникини кийиб бўлмаса. Ташлаб юборай деса, яп-янги! Кўз қиймайди. Эгасига топширай десам, танимайман, қаердан излашни билмайман... Ие, тўхта, улар кеча «Чинобод» санаторийсига тушиб қолишди-ку? Балки ҳалиям ўша ерда дам олишаётгандир?

Шундай хаёл билан тўғри санаторий томонга йўл солдим. Қоровулга учрашиб, кеча кечда тўрт киши шу ерга тушиб қолганини, санаторийда дам олишаётганини айтдим. Қоровул пинагиниям бузмади.

— Бу ерга бир кунда юзлаб одам келиб-кетади. Қайси бирини эслаб қоламан? — деди.

Ҳафсалам пир бўлди.

— Сиз, яхшиси, ташлаб кетинг, — деди қоровул. — Ўтган-қайтган дам олувчилар кўзи тушадиган жойга қўйиб қўяман. Эгаси чиқса, бервораман!

Қоровулнинг гапида жон бор. Кеча сархуш одамлар бугун киймоқчи бўлиб телпагини қидиради. Тополмаса, юрагига ўт тушади. Қиммат, янги, оҳорли телпак. Мол аччиғи — жон аччиғи. Йўқолган нина ҳам юракни ачиштиради.

Телпакни қоровулга топширдим.

— Эгаси топилса, тайин бериб қўйинг! Омонат бу, — дедим.

Қайтгунча қилган ишимдан кўнглим тоғдай кўтарилди. Енгил тортдим. Нарса йўқотиб қўйиб, топганлар, топиб олиб, эгасига қайтарганлар, инсоф, одамгарчилик ҳақида кўп ўқиганман. Озми-кўпми, бу ҳақда ўзим ҳам мақолалар ёзганман. Мана, мен ҳам бировнинг омонатини эгасига топширдим ҳисоб. Бировнинг молига хиёнат қилмадим! Эгаси топиб олса, роса алқайди энди! «Отасига раҳмат», дейди. Инсофли, диёнатли киши экан, деб одамларга мақтаниб юришиям аниқ!

Ўзимдан-ўзим мамнун ҳолда, кўнглим ёришиб, уйга келдим.

Ўша кеча туни билан ёмғир майдалаб ёғиб чиқди. Ҳаво яна совиб кетди. Эрталаб қалин кийиниб чиқдим. Ишда ўтирсам, телефоним жиринглади. Гўшакни кўтарсам, салом йўқ, алик йўқ, биров шанғиллаб бақиряпти:

— Телпагим қани менинг?!

Бу — тоғам эди.

Бўлган воқеани айтдим. Тоғам тутақиб кетди: 

— Калланг ишлайдими сенинг? Нега телпагимни бировга берворасан?

Ана сизга томоша! Ахир, кечагина «телпак йўқотадиган довдир эмасман» деган ўзлари эмасмиди? Каллам ишламай қолди денг: «Энди нима қиламан?»

Тоғамга телпакни албатта топаман, тополмасам, ўрнига янгисини олиб бераман, деб ваъдани қуюқ қилиб, тинчлантирдим.

— Бугун совуқда кияман десам, йўқ экан, — деди тоғам сал ҳовуридан тушиб. — Кейин билдим, ўша куни машинангда қолдириб кетибман. Сенга уйда турибди, деганим, ўғлимники экан. Икковимизники бир хил эди...

Ишхонадан қайтишда тўғри «Чинобод»га бордим. Қоровул қора чой ичиб, мудраб ўтирган экан. Икки кун аввалги гапни айтсам, узоқ ўйланди, сўнг «таниди».

— Телпагинг бошга битган бало бўлди. Куни билан одамлардан сўраб чарчадим. Ҳеч ким телпак йўқотмаган экан. Охири, бугун туш маҳали бир одам уйига қайтаётган экан, шундан сўрасам, ҳа, меники эди, деб олиб кетди, — деса бўладими...

Қўлтиғимдан тарвузим тушиб ёрилди. Энди тоғамдан балога қолишим аниқ. Жуда чатоқ иш бўлди-да. Лекин ундан ҳам чатоғи, битта телпакнинг эгаси иккита бўлиб қолгани эди!

 

Жасур КЕНГБОЕВ