Ҳабиб СИДДИҚ

Бекатга узун сариқ автобус келиб тўхтади. Шаҳримизда бир вақтлар шунақа узун, бурилишларда қулай бўлиши учун ўртасида «аккордеон»и бор, зарур ҳолларда сал букилиброқ юрадиган автобуслар қатнарди. Уч-тўрт йўловчи орқа эшикдан чиқиш учун интилдик.

— Шошманглар, — деди эшик ёнида туриб олиб тушаётганларнинг чиптасини текшираётган ўспирин.

Ичкаридаги йўловчилар тушиб бўлиши билан бирин-кетин автобус зиналаридан кўтарилиб, ўриндиқларга жойлашдик. Автобус ўрнидан силжиши билан ҳалиги ўспирин бидирлади:

— Янги чиққанлар, чипталарни олволамиз.

Чўнтагимни ковлаб, йўл ҳақини узатдим. У чиптани берди. Бошқалар ҳам бирин-кетин йўл ҳақини тўлашди. Ўспирин у ёқ-бу ёққа яна бир аланглаб олди-да, одамлар оралаб автобуснинг олд томонига ўтиб кетди.

Орадан бироз фурсат ўтгач, елкасига сумка осган русийзабон кондуктор аёл пайдо бўлди:

— Янги чиққанлар, за проезд...

Ҳаммамиз чипталаримизни кўрсатдик, аёл бир чиптага, бир бизга қаради.

— Ахир, кўриб турибман-ку, нариги бекатда чиқдинглар. Кап-катта одамлар, уялмайсизларми эски чиптани кўрсатгани!

— Қанақа эски чипта? Ҳозиргина шеригингиз сотиб кетди-ку!

— Менда ҳеч қандай шерик йўқ. Бирорта аферист сизларни лақиллатгандир. Чипталарингиз ўтмайди, қайтадан оласизлар.

Аввалига сал эътироз билдирдик, бироқ кондуктор аёлнинг шанғиллашидан кўпчилик ичида мулзам бўлиб қайта чипта олдик. Аёл шоша-пиша чипталарини сотди-да, «Айб ўзларинг-да» дегандай қараб, автобуснинг олди томонига ўтиб кетди.

Ғала-ғовур бошланди.

— Ўзиям чипталари сал ғижимлангандай эди. Эътибор бермаганимизни қаранг-а.

— Чипталарни тайёр йиртиб олганигаям ҳайрон қолувдим...

Биров у, бошқаси бу деди. Мен жимгина, ҳали мўйлови чиқиб улгурмаган ёшгина ўспирин шунча одамни лақиллатиб кетганини ўйлаб борарканман, беихтиёр дилимдаги тилимга кўчди:

— Лаққа тушиб ўтирганимизни қаранг-а?

Ёнимда ўтирган шляпали басавлат киши кулиб юзимга тикилди-да, қўл силтади.

— Парво қилманг, ҳаётда нималар бўлмайди.

— Кетган пулга ачинаётганим йўқ, лекин лаққа тушиб ўтирганимизни қаранг. Эски чипталарни сотиб олиб ўтирсак. Яна кимдан — она сути оғзидан кетмаган бир тирмизакдан!     

Ҳамроҳим энди росмана кулди. Мен ҳам беихтиёр унга қўшилдим.

— Бизда бундан ҳам қизиғи бўлган. Хоҳласангиз, айтиб беришим мумкин.

Мен жон-жон деб рози бўлдим. Қиёфасидан кўпни кўргани сезилиб турган ҳамроҳим ҳикоясини бошлади.

— ...Ўшанда нуфузлигина корхонанинг раҳбари эдим. Бир куни катта чақиртираётганини эшитиб, юрак ҳовучлаб етиб бордим. Ишим осон кўчди. Топшириқни ёрдамчисидан ола қолганимга хурсанд бўлиб енгил тортдим. Аждаҳонинг оғзига киргандай ҳузурига кириб чиқишнинг ваҳимаси тушиб турувди.

Шаҳримизда қад ростлаётган маҳобатли ёдгорлик атрофидаги майдончанинг бир четида унча катта бўлмаган ерда ободонлаштириш ишларини амалга оширишимиз керак экан: текислаш,  плиталар  ётқизиш, четидан кичик новариқ ўтказиш ва унинг ёни бўйлаб гулзор барпо қилиш. Элга келган тўй — қиламиз-да! Ёрдамчининг маслаҳати яна ҳам ёқиб тушди. Вақтимиз зиқлиги, ишларимиз кўплигини ҳисобга олиб, шу ҳажмдаги ишлар учун маблағни берсак, бизнинг номимиздан шу ишни бажариб берадиган қурувчиларнинг вакили ҳам бор экан. Дарров телефон рақамларини ёзиб олдим ва узоқламай боғландим. Тезда у киши билан иш бажариладиган жойда учрашдик. Мутахассис — мутахассис-да. Тайёр ҳисоб-китоблар бор экан. Бир йўла кетадиган маблағ миқдорини айтиб қўя қолди. Ўйланиброқ қолдим. Гап мен кутганимдан кўра каттароқ пул ҳақида борарди. Ёрдамчига қўнғироқ қилиб, маслаҳат сўраган бўлдим. У топшириқ анча қаттиқ бўлганини, бажаролмасак, каттага рўбарў бўлишимиз, фақат ўзи билан ҳал қилишимиз мумкинлигини айтди. Юрагим бетламади. Аризани ёзиб стол устига қўйиш ҳақидаги дағдағалари кўз олдимга келиб, ноилож рози бўлдим ва айтилган ҳомийлик маблағини вакилга етказдим.

Ишлар тезлашиб кетди. Қурувчилар ҳаш-паш дегунча майдонни ҳавас қилгудек қилиб битиришди. Мармар ётқизилган йўлаклар, кичиккина нов­ариқ, анвойи гулларни кўриб, ҳар гал шу ердан ўтганимда фахрланиб кетаман. 

Бир куни шаҳримизнинг обрўли одамларидан бирининг тўйида ўзимизга ўхшаган корхона, ташкилот раҳбарлари, тадбиркорлар бир стол атрофида ўтириб қолдик. Гурунгимиз анча қизиди. Тўйхонадан чиқарканмиз, йўлимиз ўзимиз барпо қилдирган майдонча орқали ўтди. Бир мақтаниб қўйгим келди:

— Биродарлар, мана бу томонга бир қаранглар-а? Зўр-а! Эътиборларингиз учун айтиб қўяман — бу бизнинг ишимиз.

Ҳаммаси бирдан тўхтаб йўлакка, гулларга, новариққа ва атрофга қаради.

— Янглишмаяпсизми, ака? — деди ёнимдаги мўйловли йигит.

— Нега янглишарканман. Аниқ-тиниқ биламан.

— Йўқ, ака, бу жойларни мен қилдирганман.

— Қанақасига сиз қилдирасиз? Бу ишларнинг ҳаммаси бизнинг пулимизга бўлган.

— Бўлди қилинглар. Валдираманглар, — деди ёши улуғроқ малласоч киши гапга аралашиб. — Бу ерда қораларингниям кўрсатмагансизлар-у, уялмай-нетмай мен қилдирганман дейсизлар!

— Уялишмаганини қаранг, — деб орага суқилди тўртинчи одам. — Ахир, бу ерни ободонлаштириш учун пулни ўзим нақд санаб берганман.

— Кимга? — деб савол ташлади малласоч.

Кимгалиги айтилди. Ҳаммамиз тахта бўлиб қотиб қолдик. Чунки айтилган ном ҳар биримизга яхши таниш эди. Ҳаммамизнинг кўзларимиз бирдан очилди. Воқеалар қандай кечганини — битта чиптага ҳаммамиз пул тўлаганимизни англаш учун унчалик катта ақл керак эмас эди. Шу боис анчайин жиддий баҳслашиб, бир-бирларига ташлангудай бўлиб турганлар бирдан бўшашишди, каловланиб, сўз тополмай қолишди, узуқ-юлуқ хайрлашиб тарқалишди.

Мен ўйланиб туриб қолдим. Атроф гўзал. Гуллар кулаётгандай, ҳатто овози қулоғимга чалинаётгандай. Бироқ улар нимадан куляпти — муҳташам майдону мусаффо осмонданми ёки ишлатилган чиптага қайта пул тўлаб юрган лақма инсонданми, билиб бўлмасди.