Жиноий жазолар нафақат жазолаш, балки шахсни тузатиш ва жамиятга қайта мослашиш жараёни сифатида ҳам қаралиши керак. Олий Мажлис Қонунчилик палатасидаги Ўзбекистон Экологик партияси фракциясининг йиғилишида муҳокама қилинган янги қонун лойиҳаси айнан шу тамойилга асосланган. Унга кўра, маҳкумлар ўз устида ишласа, хусусан, китоб ўқиб, имтиҳон топширса, жазо муддати қисқартирилади.

Фракция лойиҳанинг қайси жиҳатини қўллайди?

Иккинчи ўқишда кўриб чиқилган «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига маҳкумларни ахлоқан тузатиш ишлари самарадорлигини оширишга қаратилган қўшимчалар ва ўзгартириш киритиш тўғрисида»ги қонун лойиҳаси фракция аъзоларининг қизғин муҳокамасига сабаб бўлди. Маърузачининг таъкидлашича, қонун лойиҳасини иккинчи ўқишга тайёрлаш жараёнида масъ­ул қўмита томонидан депутатлар берган таклифлар асосида ундаги нормалар такомиллаштирилган.

Лойиҳага кўра, Жиноят кодексининг 73-моддаси тўртинчи қисмида кўрсатилган шахс (умрбод озодликдан маҳрум қилишга ҳукм этилганлар мустасно) суд ҳукми билан тайинланган озодликдан маҳрум қилиш жазосини ўташ даврида ўз-ўзини тарбиялаш орқали тузалиш йўлига ўтганда, яъни белгиланган тартибда китобларни ўқиб, имтиҳон топширган тақдирда, унга нисбатан тайинланган жазонинг ўташ муддати бир йилда ўттиз кунгача қисқартирилиши мумкин. Бунда ҳар бир ўқилган китоб учун жазонинг ўташ муддати уч кунга қисқариши белгиланмоқда.

Йиғилишда депутатлар томонидан қонун лойиҳасининг қабул қилиниши маҳкумларни ахлоқан тузатиш, уларда жамият турмуши қоидалари ва анъаналарига ҳурмат муносабатини шакллантириш борасидаги ишлар самарадорлигини оширишга хизмат қилиши таъкид­ланди.

Қизғин муҳокамалардан сўнг қонун лойиҳаси фракция аъзолари томонидан қўллаб-қувватланди.

Ҳар бир жамият жиноятчиликка қарши курашишда икки асосий йўлдан фойдаланади: жазолаш ёки қайта тарбиялаш. Тарих давомида турли мамлакатларда оғир жазолар жиноятни камайтириши ҳақида турли фикрлар илгари сурилган, аммо бугунги дунё тажрибаси шуни кўрсатмоқдаки, жазо қанчалик қаттиқ бўлмасин, агар маҳкум жамиятга қайтганда унга мослашиш имконияти берилмаса, у яна жиноятга қайтиши эҳтимоли юқори бўлади.

Ўзбекистон қонунчилигига киритилаётган ушбу янги ўзгариш ана шу муаммога ечим бўлиши мумкин. Китоб ўқиш орқали жазо муддатини қисқартириш нафақат маҳкумларни билим олишга ундайди, балки уларнинг ўзини ўзи ривожлантиришига ҳам катта туртки беради. Бу, ўз навбатида, жазони ўтаб бўлгач, ижтимоийлашув жараёнини енгиллаштиради.

Китоб – энг яхши тарбиячи

Ташаббусга кўра, ҳар бир ўқилган китоб учун жазо муддати уч кунга қисқартирилади. Бу дегани, маҳкум бир ойда ўнта китоб ўқиб, ўз жазосидан бир ойни қисқартириши мумкин. Илм олишни рағбатлантиришнинг бундай усули кўплаб ривожланган давлатларда аллақачон амалиётга киритилган. Масалан, Бразилияда маҳкумлар китоб ўқиб, махсус иншо ёзиш орқали жазоларини камайтириш имконига эга. Россияда ҳам шундай тажриба мавжуд бўлиб, у жуда самарали деб топилган.

Қонун лойиҳасига кўра, ҳар бир маҳкум белгиланган тартибда китоб ўқиб, имтиҳон топшириши керак. Бу ёндашув ўқиш жараёнини назорат қилиш ва шунчаки китобларни санаб ўтишнинг олдини олишга ёрдам беради. Муҳими, қандай китоблар танланиши ва уларнинг қандай баҳоланиши масаласи долзарб бўлиб қолади.

Нодавлат секторга давлат ҳам ноқонуний аралашмасин Фракция йиғилишида муҳокама қилинган яна бир муҳим масала – давлат органлари томонидан нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятига ноқонуний аралашув учун жавобгарлик белгилаш ҳақидаги қонун лойиҳаси ҳам қизғин муҳокама қилинди. Фракция аъзоларига кўра, бу ўзгартишлар ННТларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишга, уларнинг эркин фаолият юритишига хизмат қилади.

Қизғин муҳокамалардан сўнг ҳар икки қонун лойиҳаси фракция аъзолари томонидан қўллаб-қувватланди.

Хулоса

Ўзбекистонда маҳкумларни ислоҳ қилишга қаратилган янги қонун лойиҳаси судланган шахсларнинг таълим олиш орқали жамиятга қайтишига ёрдам беради. Бу нафақат маҳкумлар учун, балки бутун жамият учун манфаатлидир. Китоб ўқиш орқали ўз устида ишлашга интиладиган маҳкумлар жамиятга қайта интеграциялашишда қийинчиликларга дуч келмайди, балки янгидан ҳаёт бошлаш имкониятига эга бўлади. Шу маънода, китоб – маҳкумлар учун фақат вақт ўтказиш воситаси эмас, балки уларнинг келажаги, озодлиги сари йўли бўлиши мумкин.

Саида ИБОДИНОВА,

«Oila va TABIAT» мухбири