Онам ўқитувчи эдилар. Шунақа давр­лар бўлганки, ўқитувчиларнинг ойлиги вақтида берилмас, жуда эрта берилса, олти-етти ойларда берилар, шунда ҳам ярим-­ютди қилиб тарқатиларди.

Ота-­онам ўқитувчи, оила ойликка қарам. Еб-ичиш, айниқса, нон қаҳат, яна денг, ўқитувчилар оиласида.

Шоли экардик, бошоқ терардик, оилавий. Эр-хотин ўқитувчи болалари билан далада, одатий ҳол эди бу.

9-10 синфда ўқирдим, адашмасам. Онам билан банкка бордик. Ойликни сўроқлаб. Онам ариза ёзиб олганлар: «Бир йилдан бери ойлик олмайман, ҳеч бўлмаса бир ойлигини беринг...» деган маънода.

Банк қабулхонасида ўтирдик, нав­батимизни кутиб. Кирдик. Ўша вақтда банк бошқарувчиси ёши катта, сочи йўқ бир киши эди, исми Мирза эди, онам жаҳлланиб «Мирзабанк» дердилар.

Она-бола кирдик. Онам аризани узатдилар. Бошқарувчи ўқиб хўмрайди, қовоғи солинди. «Бир тийин ҳам бермайман!» деди дабдурустдан.

«Сиздан қарз сўраяпманми, қовоқ-тумшуқ қиласиз!» онам ҳам бўш келмадилар. «Ҳақимни сўраяпман! Нимага пулимни банкдан чиқармайсиз, бермай муттаҳамлик қиласиз! Давлат бу ишингизни билмайди, билса нима бўлади?..»

Бошқарувчининг юзи юмшамай аризанинг бир четига «бир ойлик пули берилсин!» деб ёзиб берди. Биздан жуда нафратланиб тургани оппоқ юзидан, қаттиқ қимтилган юпқа лабларининг титрашидан билиниб турарди.

Онам билан чиқиб кимгадир учрашиб, яна хонама-хона сарсон бўлиб онамнинг – мактаб ўқитувчисининг бир ойлик ойлигини олган эдик.

Нимага эслаб қолдим бу воқеани?

Ўшанда ўқитувчи жамиятда ҳеч ким эмаслигини, ҳеч қачон ўқитувчи бўлмаслигим кераклигини тушунган эдим. Кейинчалик онамнинг ўрниларига далага болаларни олиб тушадиган бўлдим. Яганага, чопиққа, чеканкага, пахта теришга...

Ҳеч ким сўрамасди: Ҳолингиз яхшими? Далага чиқа оласизми? Пахта тера оласизми?

У йўқ одам, жонсиз, ҳиссиз; исталганча ишлатиш, фойдаланиш мумкин.

Зеҳниятимизга ўқитувчи ана шундай қиёфада ўрнашди. Бу янги давримизнинг меваси. Бу қиёфани янгилашимизга ҳали катта фурсат керак. Узоқ муддат, менимча.

Лекин, менинг бу кунгача эришганларим – ёзилган китоблар, олинган илмий даражалар замирида ўқитувчиларимнинг – устозларимнинг меҳнати, оқарган сочи, биз учун совурилган ёшлиги ва куч-қуввати ётади.

Устозни хор қилган жамият ўзи хор бўлади. Тарих бунга гувоҳ. Исбот керакмас.

Бахтиёр АБДУҒАФУР