Айримлар тишининг қинғир-қийшиқлигидан, жағ суягининг бўртиб чиққанидан шикоят қилади.

Уни даволаш учун эса, тишга ўрнатиладиган металл симлардан фойдаланилади. Бу ўзи қандай касаллик ва нима учун металл симлар ёрдамида даволанади?

Тиш ва жағларнинг тўғри ўсишини стоматологиянинг ортодонтия бўлими ўрганади. Уларнинг нотўғри ривожланиши эса, жағ ва прикус аномалияси (юқори ва пастки жағнинг, икки қатор тишнинг бир-бирига тегиб туриш ҳолатининг бузилиши) дейилади.

Жағ ва прикус аномалияси пастки жағ бўғими касалликлари, бош оғриғи, нафас олишнинг қийинлашишига олиб келади ҳамда юзнинг умумий кўринишига таъсир қилади.

Жағ ва прикус аномалияси ёшликда нотўғри тишлаш, чайнаш оқибатида келиб чиқади. Бола туғилганида табиий ҳолатда унинг пастки жағи бироз орқароқда, устки жағи эса, бироз туртиб чиққан бўлади. Бундай жойлашиш бола туғилаётганда туғуруқ йўлларидан осон ўтишига ёрдам беради. Бола улғайиши давомида нотўғри сунъий овқатлантириш, оғиз бўшлиғи ўлчамига тўғри келмайдиган сўрғичлар таъсирида чайнаш мушаклари, жағ суяклари ҳамда тишлар ривожланиши бузилади, натижада жағ ва прикус аномалияси пайдо бўлади.

Шундай экан, ёш оналар болаларга сўрғич танлашда, унинг тишларини авайлашда эътиборли бўлиши шарт. Шунингдек, бармоғини сўриш, тилини тишлари орасида тутиб туриш, доим оғиз билан нафас олиш каби одатларнинг пайдо бўлишига ҳам йўл қўймаслик керак.

Жағ ва прикус аномалиясини оғиз бўшлиғига брекет (тишлар устидан ўрнатиладиган сим металл қоплама) қўйиш орқали даволаш мумкин. Уни ўрнатиш учун албатта, стоматолог текширувидан ўтиш шарт. Брекетдан шифокор тавсиясисиз фойдаланиш мумкин эмас.

Бундан чамаси йигирма йил илгари қийшиқ тишлар қатори тишларни олиб ташлаб тузатилган. Лекин тишлар камайгани ҳисобига лаблар ичкарига кириб, юзни хунук кўринишга келтириб қўйган, яна оғиз бўшлиғи касалликларини келтириб чиқарган.

Брекетларни 12 ёшдан бошлаб ўрнатиш мумкин. Уни стоматолог кўрсатмаси билан шифокор ортодонт ўрнатади. Кўпчилик прикус аномалиясини фақат ўсмирлик даврида даволаш мумкин, деб ўйлайди. Ундай эмас, бунинг учун ёшнинг аҳамияти йўқ.

12 ёшга тўлмаган болаларга брекет ўрнатиш мумкин эмас. Сабаби, тишининг доимий эмаль қавати шаклланмаган бўлади, яна бу ёшдаги болалар оғиз бўшлиғи тозалигига ҳар доим риоя қилмайди. Уларга брекет ўрнатилса, тишлар эмаль қаватининг емирилиши, кариес, милкларнинг яллиғланиши кабилар келиб чиқиши мумкин. Брекет ўрнатилгач, оғиз бўшлиғи тозалигига қатьий риоя қилиш талаб этилади.

Брекет шифокор белгилаган муддатда силжитиб турилади. Симлар ёрдамида ўрнатилган металл ёй тишларни аста-секин бир хил қилиб текислайди.

Брекетни тақиб юриш муддати жағ ёки прикус аномалияси даражасига боғлиқ. Енгил даража бўлса, кам, оғир даража бўлса, узоқ муддат тақилади. Ўртача даволаш муддати 1,5-2 йилни ташкил қилади. Нотўғри ташхис ва даволаш буни бир неча йилгача чўзиши мумкин.

Даволаниш муддати тугаб, шифокор брекетни ечгач, даволашни янада мустаҳкамлаш учун фиксатор (тишларни муайян ҳолатда маҳкамлаб қўядиган мослама) тақиб юрилади. Фиксатор брекет тақилган муддатдан икки баробар кўп вақт тақиб юрилади. Бу аномалия қайта такрорланишининг олдини олади. Фиксаторлар икки хил бўлиб, бирини шифокор ўрнатади ва у белгиланган муддатгача олинмайди. Иккинчисини эса беморнинг ўзи ухлаш олдидан қўйиб ётади.

Брекетни сунъий тишларга қўйиб бўлмайди. Уларнинг мустаҳкамлиги йўқолиб, тушиб кетиши мумкин. Агар оғиз бўшлиғи тозалигига риоя қилинса ҳамда қаттиқ маҳсулотларни истеъмол қилишдан сақланилса, брекет ҳеч қандай салбий таъсир кўрсатмайди.

Эркин ХУНОХУНОВ,

стоматолог