Ҳар йили май ойи яқинлашган сари уруш даҳшатларини бошдан кечирган буви-буваларимизни йўқлашга тушамиз. Уларга ғалаба учун, бугунги тинчлик учун қайта-қайта ташаккур айтамиз.

Қаҳрамонларимиз эса бу ташаккурга жавобан мийиғида жилмайишади. Қулоғи остида ҳамон эшитилиб турган снарядлар, портлаган бомбаю автоматларнинг товуши чекиниб, шўх-шодон болаларнинг, сайраётган қушларнинг, янграётган ялланинг овози эшитилади. Тинчлик сасидан беихтиёр лаблари пичирлайди, шукрона келтиради.

Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиси Аҳмед бобо Жабборов хонадонига уни йўқлаб борганимизда, ўзи бизга пешвоз чиқди. 92 ёшни қаршилаган бобо хотираларини гапирар экан, ўйчангина кулимсиради: «Менинг жангим болалигимданоқ бошланган эди».

«Халқ душмани»нинг ўғли

 «Мен 1925 йили Наманганда зиёли оилада туғилганман. Бувимнинг айтишича, бобом Ғафур Қори илмли одам бўлиб, мадрасада дарс берар, отам ­Абдулҳамид ҳам ўқимишли киши ўтган. Онамдан тўрт ёшимда етим қолганимда, Бибихон бувим ўз қарамоғига олган. 1930 йили бувамни Сибирга сургун қилишган. Орадан бир йил ўтиб эса отамни таъқиб қилишни бошлашган. Бироқ отам дўстлари ёрдамида Қашғарга қочишга улгурган. (Отам билан 1956 йилда, орадан 25 йил ўтиб қайта юз кўришганман).

1933 йилда айни очарчилик авж олган йилларидан кейин мактабга борадиган пайтим келди. Ўшанда бувим мактабга етаклаб борди, бироқ ўқитувчи мени «халқ душманининг ўғли», дея мактабдан ҳайдаб юборди. Ўқитувчининг ўшанда нима деганига тушунмаганман, бироқ ич-ичимда бир ғалаён, жанг бошланганди. Мактабдан уйгача йиғлаб келганман. Буни кўрган қўшнимиз Наталья Александр­овна мени қизи Оля билан рус мактабига жойлаштирди (Олянинг буваси 1911 йилда Россиядан Наманганга сурган қилинган эди). Шундан сўнг Оля иккимиз рус мактабига қатнай бошладик. Унинг оиласи зиёли ва мусиқага ишқибоз одамлар эди. Олянинг бувиси ва бобоси пианино чалар, мен эса уларни тинглашни ёқтирардим. 1936 йилда Наманган мусиқа билим юрти ва мактаби очилганида Наталья опа Оля билан бирга мени ҳам мусиқа мактабига олиб борди. Бироқ Оля қолиб, мени мактабга қабул қилишди. Уйимизда пианино бўлмагани сабаб Олянинг бувиси мусиқадан уй вазифаларимга ёрдам берар, мен билан астойдил шуғулланарди. Бу машғулотлар то 1941 йил — уруш бошлангунга қадар давом этди. Кейин билсам, бу оила мендаги иқтидорни англаб, кўмак берган экан...»

Саккизинчи синфдан фронтга

«Уруш бошланганида 8-синфни битиргандим. Ҳарбий комиссариатдан чақирув қоғози келди. Биз Тўрақўрғон туманида олти ой ҳарбий машқлар ўтказиб, тайёргарлик кўрдик. Сўнг ҳарбий машқларни ўргатиш учун ўрта мактабларга жўнатишди. Аммо мактабда бир кунгина дарс бердим. Мени таржимонликка — ҳарбий қисмга жўнатишди. Ҳарбий қисмимиз 1943 йили Днепр бўйидаги бир станция учун жуда оғир жанг қилди. Бу менинг илк жангим бўлгани учун, бугун ҳам бу манзара кўз олдимда туради. Душманлар Украинадан озиқ-овқат, мол-ҳолдан ташқари, хотин-қизларни, болаларни вагонларга қамаб, қул қилиб олиб кетишаётган эди. Ўшандан кейин кетма-кет жанглар бошланди. Украинанинг бир шаҳрида қамалда қолганларни қутқариш учун бўлган жангда пулемётим ортилган машинанинг моторини ўқ ялаб ўтди. Машина ишдан чиқди. Қисмдан ажралиб қолдик. Рота командири тўққиз кунда ёрдам жўнатишни ваъда қилиб жўнаб кетди. Пулемёт бригадасида олти кишига бошлиқ эдим. Ўн беш кун кутдик, аммо ҳеч қандай ёрдам келмади. Уруш далаларни, боғларни вайрон қилганди. Овқат топиш жуда оғир. Навбатма-навбат қишлоқларни изғиб, зўрға егулик топардик. Йигирма кундан ўтса ҳамки, бизга ёрдам келмади. Шунда кутиш фойдасиз эканини англадик. Жанг майдонига қайтиб бориб, танк қулатган машина моторини топдик. Қишлоқдан эски трактор топиб моторни ўрнатдик. Бироқ пулемётни торта олмади. От қўшилган извошни унга ёрдамчи қилганимиздан сўнг йўлга тушдик. Дунай бўйига етиб бордик. Болгарияда ўзимизнинг эмас, умуман бошқа қисмга бориб қўшилдик. Шумен шаҳрида қаттиқ жанг бўлди. Унда кўзимга ва чаккамга осколка текканди...»

«Фронтда Гайднни ўргандим»

«Русе шаҳрида Павел ­Мустаков исмли шифокор мени даволади. Унинг турмуш ўртоғи Елена ҳар куни пианино чалар, мен ётган жойимда унинг мусиқаларини тинглар эдим. Сал ўзимга келгач, пианино турган хонага ўтдим ва мусиқа мактабида ўрганган куйни чалдим. Шифокор билан унинг аёли пианино чалганимдан ҳайратда қолишди. Ўша ерда Еленадан Гайдннинг асарини ўргандим. Тузалгунимча шу ерда турдим, сўнгра яна йўлга тушдик. Руминия, Венгриядан ўтиб бир манзилда бўлаётган жангда қатнашдик. 1944 йил 7 ноябрда ўз қисмимизга етиб бордик. Тўққиз кундан кейин ёрдам келади, деб бизни йўлда ташлаб кетган командиримиз кўриб, ҳайратда қотиб қолди. Чунки у аллақачон бизни «бедарак йўқолган», дея рапорт берган экан. У «Шу жангдан омон чиқсам, сенга тирик қолганинг учун қаҳрамон унвонини олиб бераман», деди. Бироқ ўша жангда командиримиз ҳалок бўлди. Мен бирма-бир дилимга яқин одамларни йўқотаётгандим. Самарқандлик Худойберган исмли йигит бор эди. Полвон келбатли бу йигит юртимиздан борган икки килограмм гуручни белига боғлаб юрарди. Жанглар билан бўлиб, уни пиширишга ҳеч вақт тополмасдик. «Аҳмед, бир паловхонтўра дамлаб есак, юртимни бўйини бир туйсам, кейин ўлсам ҳам армоним йўқ», дер эди. Бир гал душман қўққисдан ҳамла қилди. Биз чекиндик. Мен машинада эдим. Полвон сафдошим эса улгурмади. Жангдан сўнг полвоннинг немис пулемёти илма-тешик қилиб ташлаган жасадини топдим. Белида боғлоқлик гуруч бор эди...

Ниҳоят, 1945 йил 15 майда ғалаба намойиши бўлди. Бироқ мен учун ҳали уруш тугамаган эди. Гоби саҳросидан, Хинган тоғларидан ўтиб, Манжурияга — урушга бордим. Одамларнинг жонсиз таналари, дарё бўлиб оққан қон, тилка-пора бўлиб кетган вужудлар орасида яна беш йил саргардон юрдим. Ниҳоят, 1950 йил 3 сентябрда уйга қайтиб келдим...»

Яшашга ундайдиган куч

Аҳмед бобо ҳикоясини якунлар экан, кўкси орден-медаллар билан тўла аёлнинг суратини кўрсатди. Бу бобонинг турмуш ўртоғи Марғубахон ая экан. Аҳмед бобо Марғубахон аяни урушга кетишдан олдин, ҳарбий қисмда ўқиб юрган кезлари учратган экан. Уруш уларни айирди, бироқ ғалаба қайта учраштирди. Улар бир умр бахтга ишонч билан ҳаёт кечиришди. Бобо бугун нафақат Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиси, балки Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби, Тошкент давлат консерваторияси профессори, «Эл-юрт ҳурмати» ордени, «Жасорат» медали соҳиби. Унинг бир пайтлари халқнинг озодлиги учун қурол тутган қўллари бугун келгуси авлоднинг келажаги учун қалам тутган. У бугун ҳам мусиқа санъатига ҳисса қўшиш учун тинмай меҳнат қиляпти. Унинг ҳаёт жанги ҳали тугамаган...

Гўзалой МАТЁҚУБОВА