Баландпарвоз эмас, оддий айтайлик: ҳеч ким физик ё химик, ё биолог ё тарихчининг лойиҳаси амалга ошиши учун бирор сўм ҳадя ёки қарзни қўлига тутқазмайди. Йўқ, ҳамма «Пулим шу бугун икки ҳисса кўпайсин», дейди. Ҳеч ким, масалан, Берунийнинг ҳали чоп этилмаган китобларини нашр қилдириш учун шу пайтгача бирор сўм берган эмас, бермайди ҳам.

Яна телеэкран, радио ёки газетада чиқиб олиб буюк аждодларимиз бор деб «мақтанамиз».

Маълумот учун: Берунийнинг камида 40 дан ортиқ китоби дунё кутубхоналарида сақланмоқда. Фақат ўтган асрнинг 60-йилларида 2 тагина китоби ўзбек тилида нашрдан чиққан.

Фикр тараққиёти учун пул беришни ҳеч ким тарғиб қилмайди. Бунинг учун имкониятлар очилган бўлса-да, ҳали ҳеч ким бу борада ўйлаб ҳам кўрган эмас. Шуниси ажабланарлики, манавий тараққиёт гўё ҳеч биримизга керак эмасдек.

Ўтган йили АҚШнинг Сент-Питерсберг шаҳрига боргандик, шаҳарчадаги жамоатчилик радиосига кирдик. Радио биноси 1979 йилда қурилган, унга кетган миллион-миллон пулни халқ берибди. Ноёб усулда қурилган радиони айланиб, томоша қилиб юрганимизда уч нафар кампирга дуч келдик. Улар ушбу жамоатчилик радиосига 100 минг атрофида ёрдам пули беришмоқчи эканини айтди. Биз ҳайрон қолдик, лекин кейин билсак, бу нарса америкаликлар учун табиий экан.

XVI асрдан кейинги даврда Туркистон инқирозига сабаб уни империя босиб олиб, бойликларни ташиб кетгани, шу ерликларнинг ўз-ўзига бахиллик қилгани эди. Йўқ, империя зулм қилмади, ўзимиз айбдор эдик. Империя ҳам бойликни ташиб кетди, ҳам туб аҳолидан бож ундириб, солиқ солиб ўзларига хизмат қиладиган мактабларни қурди, темир йўл ўтказди. Яна миннат ҳам қилди. Биламизки, ортимизда қолган асрларда жадидлар миллатдаги тўй-ҳашамлардан дод дейишган, бу бежиз эмас эди. Тўй-ҳашамларнинг кўплиги сахийлик меваси эмас, аксинча, исроф ва бахиллик натижаси, бу эса инсондаги энг қабиҳ ҳайвоний сифатдир.

Бир талаба: «Қанийди, менга, масалан, ижод фонди ҳомийлик қилса-ю, инглиз тилидан фалон китобларни таржима қилсам», деб хаёл қилади.

Битта тарихчи: «Қанийди, оиламдаги моддий муаммоим бўлмаса, архиву кутубхоналардан чиқмай, XVII-XIX асрлардаги ижтимоий-сиёсий аҳволни обдан ўрганиб, битта китобда ёритсам», деб хаёл қилади.

Яна битта астроном, «Қанийди кимдир менга ҳомийлик қилса-ю, мен коинотдаги вазиятларни ўргансам», деб ҳамкасбига гапвозлик қилади.

Яна, яна бундай мисоллар тугамайди…

Асад КАРИМОВ