Душанба
08-Декабр 2025
Ўтган 80 йил ичида Орол денгизи 1 миллиард тоннадан ортиқ сувни йўқотгани маълум бўлди.
1960 йиллардан бери қуриб бораётган Орол денгизи туби ер мантиясининг шишиши туфайли кўтарилишда давом этмоқда. Бу ҳақда Nature Geoscience нашрида эълон қилинган тадқиқотда айтилади.
Қайд қилинишича, ўтган 80 йил ичида Орол денгизи 1 миллиард тоннадан ортиқ сувни йўқотган (бу мисрдаги бир юз эллик хеопс пирамидаси оғирлигига тенг) ва бу худди пружина каби ер қобиғининг кўтарилишига сабаб бўлмоқда.
2016 ва 2020 йиллар оралиғида ўтказилган сунъий йўлдош ўлчовлари йилига ўртача 7 мм ўсадиган 500 км радиусли дўнгликни аниқлади.
Бу сувнинг йўқолган оғирлигини қоплаш учун Ер мантиясининг кўтарилиши туфайли содир бўлади. Қуриган денгиз тубининг кўтарилиши ўнлаб йиллар давом этмоқда.
Орол денгизи бир пайтлар Қозоғистон ва Ўзбекистон чегарасида жойлашган дунёдаги тўртинчи энг катта кўл эди. У асосан икки дарё – Амударё ва Сирдарёдан сув олган. 1960 йилларда пахта майдонлари ва чўлларни суғориш учун Амударё ва Сирдарёдан сувни буриш бўйича йирик лойиҳалар амалга оширила бошлади. Бу Орол денгизига сув оқимини кескин камайтирди.
Эски ва оқаётган каналлар, буғланиш ва норационал фойдаланиш оқибатида денгиз сувининг катта йўқотишлари содир бўлди.
2000 йилларга келиб, денгиз деярли бутунлай йўқ бўлиб кетди: сув сатҳи пасайди, шўрланиш кўпайди, экотизим бузилди. Денгизнинг йўқ бўлиб кетиши қурғоқчилик, чанг бўронлари ва ҳаддан ташқари ҳароратни келтириб чиқарди. Ҳаво чанг, тузлар ва пестицидлар билан тўлиб, астма, саратон ва сил каби касалликларнинг кўпайишига олиб келди. Ерлар деҳқончилик учун яроқсиз ҳолга келиб қолди.
2005 йилда Қозоғистоннинг «Кўк-Орол» лойиҳаси денгизнинг шимолий қисмини (Кичик Орол денгизи) қисман тиклаш имконини берди.
Тоза ҳаво бугунги кунда нафақат юртимиз, балки бутун дунё мамлакатларининг оғриқли муаммоларидан бири бўлиб қолмоқда. Ҳар бир давлатда демографик кўрсаткичлар ўсиб боргани сайин тоза ҳаво масаласи ҳам кўндаланг муаммога айланмоқда.
Батафсил
Тошкент шаҳрида бир неча ҳафтадан буён давом этаётган ҳаво ифлосланиши фонида сунъий ёмғир ёғдириш масаласи яна муҳокамалар майдонига чиқди. Тўғри, юртимиз осмонида сунъий ёмғир ёғдириш ҳақида бир неча йиллардан буён айтиб келинади.
Батафсил
Қиммат техникалар эмас, табиий йўллар самарали ва зарарсиз
Батафсил
Тоза ҳаво бугунги кунда нафақат юртимиз, балки бутун дунё мамлакатларининг оғриқли муаммоларидан бири бўлиб қолмоқда. Ҳар бир давлатда демографик кўрсаткичлар ўсиб боргани сайин тоза ҳаво масаласи ҳам кўндаланг муаммога айланмоқда.
Тошкент шаҳрида бир неча ҳафтадан буён давом этаётган ҳаво ифлосланиши фонида сунъий ёмғир ёғдириш масаласи яна муҳокамалар майдонига чиқди. Тўғри, юртимиз осмонида сунъий ёмғир ёғдириш ҳақида бир неча йиллардан буён айтиб келинади.
Қиммат техникалар эмас, табиий йўллар самарали ва зарарсиз
Инсониятнинг табиат билан муносабати асрлар давомида доимий мувозанатсизлик билан кечди. Замонавий глобализация даврида эса ноёб ўсимликлар ва жониворлар эндиликда фақатгина табиий бойлик эмас, балки халқаро бозорнинг қимматбаҳо маҳсулотига айланиб, бу мувозанатсизлик янада кучайишига сабаб бўлди.
Жорий йилнинг энг муҳим табиатни муҳофаза қилиш тадбирларидан бири бошланишига оз қолди – 24 ноябрдан 5 декабргача «Silk Road Samarkand» туризм мажмуаси йўқолиб кетиш хавфи остида турган ёввойи ҳайвон ва ўсимлик турлари билан халқаро савдони тартибга солиш тўғрисидаги конвенция томонлари конференциясининг 20-сессияcи – CITES CoP20 мезбони бўлади.
