Айдаркўл ўзининг бетакрор гўзаллиги ва экологик аҳамияти билан шуҳрат қозонган ҳайратланарли сувли кенгликдир.

Бу сунъий кўл жуда ажойиб бўлиб, тўрт минг квадрат километрни эгаллайди ва бу Ўзбекистондаги энг катта кўллардан биридир.

Айдаркўл ўзини ўраб турган қурғоқчил ландшафтлардан айрича бир кўринишда ёввойи ҳайвонлар учун бой яшаш муҳити ва экотуризм учун ривожланаётган жойдир. Бу ноёб маскан атрофидаги биологик хилма-хиллик табиатнинг чидамлилиги ва мослашувчанлигидан далолат беради.

Кўл ва унинг атрофидаги сув-ботқоқ ерларда қушларнинг 100 дан ортиқ тури мавжуд. Бу ерда жумладан, пеликанлар, қорақулоқлар ва бир-биридан чиройли сақоқушларни учратиш мумкин. Бу сув-ботқоқ ерлар Марказий Осиё парвоз йўли бўйлаб саёҳат қилувчи кўчманчи қушлар учун муҳим тўхташ жойи бўлиб хизмат қилади ва бу кўлни қуш кузатувчилар ва орнитологлар учун муҳим масканга айлантирган. Кўл сувларида маҳаллий балиқчилик саноатини қўллаб-қувватловчи бир қанча балиқ турлари яшайди, жумладан, сазан ва сом балиқлари жуда кўп учрайди. Атрофдаги ҳудудлар чўл иқлими туфайли ўсимликлари сийрак бўлса-да, шўрланган тупроқлар ва қурғоқчилик шароитларига мослашган ноёб ўсимлик турларини қўллаб-қувватлайди. Айдаркўл атрофидаги сув ва чўл экотизимларининг ўзаро таъсири ўзига хос табиий муҳитни яратади.

Кўлнинг гўзаллиги ва бой биологик хилма-хиллиги экотуризмни ривожлантириш салоҳиятига эга. Бу эса табиатни муҳофаза қилиш борасидаги саъй-ҳаракатларни рағбатлантириш билан бирга, минтақага иқтисодий фойда келтириши мумкин. Маданий жиҳатдан Айдаркўл Ўзбекистонда табиий гўзаллик ва экологик аҳамиятга эга тимсолга айланиб бормоқда. Кўл атрофида барқарор туризмни ривожлантиришга қаратилган саъй-ҳаракатлар қушларни кузатиш саёҳатлари, балиқ овлаш экскурсиялари ва лагерларни ўз ичига олади. Бу эса ташриф буюрувчиларга кўлнинг осойишталиги ва табиий жозибасини ҳис қилиш имконини беради.

Ўзининг гўзаллиги ва экологик қийматига қарамай, Айдаркўл бир қатор экологик муаммоларга дуч келмоқда. Энг долзарб масала сувни бошқаришдир, чунки кўлнинг сатҳи ва шўрлигига юқори оқимдаги сув чиқиши ва маҳаллий иқлим шароити таъсир қилади.

Сув сатҳининг ўзгарувчанлиги кўл экотизимига салбий таъсир қилиши мумкин. Бу эса табиатни муҳофаза қилиш борасидаги саъй-­ҳаракатларда жуда муҳим. Сувнинг ифлосланиши яна бир ташвишдир, чунки қишлоқ хўжалигидаги оқим ва нотўғри чиқинди сув сифатини ёмонлаштириши мумкин. Бу муаммоларни ҳал қилиш давлат органлари, маҳаллий ҳамжамият ва атроф-муҳитни муҳофаза қилувчи ташкилотлар ўртасида мувофиқлаштирилган ҳаракатларни талаб қилмоқда. Сув сифатини мониторинг қилиш, балиқ овлаш амалиётини тартибга солиш ва барқарор туризмни ривожлантириш ташаббуслари Айдаркўлнинг табиий меросини сақлаб қолиш учун муҳим аҳамиятга эга.

Кўлнинг ноёб биохилма-хиллигини муҳофаза қилиш бўйича лойиҳалар амалга оширилмоқда. Яшаш жойларини тиклаш дастурлари, муҳофаза этиладиган ҳудудларни ташкил этиш ва аҳоли ўртасида Айдаркўл экотизимларининг аҳамияти ҳақида тушунтириш ишларини олиб бориш — шулар жумласидандир. Маҳаллий аҳоли ва ташриф буюрувчилар ўртасида бошқарув ҳиссини уйғотиш орқали бу саъй-ҳаракатлар кўлнинг келажак авлодлар учун барқарорлигини таъминлашга қаратилган.

Айдар-Арнасой кўллар тизимидаги экологик вазиятни соғломлаштириш ва ушбу ҳудудда балиқчиликни ривожлантириш мақсадида Ўзбекистон Президентининг 2022 йил 22 февралда «Айдар-Арнасой кўллар тизими бошқарувини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори қабул қилинган эди. Ушбу ҳужжатнинг ижросини таъминлаш борасида ҳукумат даражасида айнан, Ўзбекис­тон Респуб­ликаси Олий Мажлиси Сенатининг Оролбўйи минтақасини ривожлантириш масалалари ва экологик қўмитасининг бевосита кўмаги билан бугунги кунда Айдар-Арнасой кўллар тизимида сув ҳажмини ошириш, сувнинг минераллашув даражасини пасайтириш, кўл сув ҳавзасига қўшимча тоза сув киритилишини таъминлаш борасида бир қатор ижобий ишлар амалга оширилаётганини таъкидлаб ўтиш жоиз.

Юқоридаги қарор ижросини таъминланиши юзасидан Айдар-Арнасой кўллар тизимининг вилоят ҳудудидаги қисмида жамоатчилик назорати тартибида ва кўллар тизимидаги экологик вазиятни ўрганиш мақсадида Халқ депутатлари Навоий вилоят Кенгаши, Ўзбекистон Экологик партияси вилоят кенгаши, «Юксалиш» умуммиллий ҳаракати ҳамкорлигида ҳамда эколог олимлар, масалага алоқадор ташкилот мутахассисларини жалб этган ҳолда мазкур ҳудудда бир қатор ўрганиш ишлари олиб борилди. Дастлаб сув ҳамда тупроқдан намуналар олиниб, таҳлил ишлари ўтказилди. Ҳозирда ушбу ўрганиш ишлари натижаларига асосан тегишли ташкилотлар томонидан таклифлар тайёрланмоқда.

Айдаркўл Навоий вилоятининг қурғоқчил ландшафтларидан ажойиб фарқи билан табиатнинг мослашувчанлиги ва чидамлилигидан далолат беради. Унинг яратилиши, тарихи ва экологик аҳамияти уни Ўзбекистон табиий ландшафтининг ўзига хос хусусиятига айлантиради. Турли хил ёввойи табиатнинг яшаш жойи ва маҳаллий жамоалар учун ресурс сифатида Айдаркўлнинг аҳамияти унинг гўзаллигидан ташқарига чиқади. Кўлнинг экотуризм салоҳияти ва минтақавий биологик хилма-хилликдаги ўрни барқарор бошқарув ва сақлаш зарурлигини таъкидлайди. Экологик муаммоларни ҳал қилиш ва масъулиятли туризмни ривожлантириш орқали Айдаркўл Навоий вилоятининг жавоҳири сифатида гуллаб-яшнаши ва инсон фаолияти ва табиат гўзаллигининг уйғунлигини кўриш имконини беради.

Алижон ЖЎРАЕВ,

ЎЭП Навоий вилоят кенгаши
раиси ўринбосари