қачон киносаноатимизда ўзини кўрсатади?

...Аёл турмуш ўртоғини ўласи қилиб дўппослайди. Эр хотинига сабоқ бериб қўйиш учун бошқа ёш қиз билан «юриш» саҳнасини уюштиради. Бунисиям етмагандек, эридан ҳафсаласи пир бўлган хотин психолог сифатида аёл мижозларига бир-бирининг эрини йўлдан уришни буюради... На кулишни биласан киши, на йиғлашни.

Бу яқинда телевизор орқали намойиш этилган «Қизларнинг жаҳли чиқди», деган фильм сюжетидан айрим лавҳалар. Тўғриси, фильмдан на маъно, на бир янгилик топа олдим.

Баъзи хусусий киностудиялар томошабинни жалб қилиш мақсадида енгил-елпи сценарий ёзиб, узоқ ўйлаб ўтирмай камхаржгина, суратга оладию реклама ва ёрқин афишалар орқали оламга жар солиб, томошабинларни кинотеатрга чорлайди. Йиллар давомида шунга ўхшаш киноларни кўравериб, савияси ва диди ҳам шунга мослашиб қолган томошабин ҳам қайта-қайта кўрсатилавериб, қулоғига қуйилган «Асал ойи» ёки афишасида ярим яланғоч кийим кийиб, бир йигитнинг пинжига кириб олган қизнинг сурати туширилган «Севишганлар»га қизиқиб, чипта сотиб олади. Энг ачинарлиси, бундай киноларга ота-оналар фарзандлари билан тушаётганига, экран орқали оила даврасида томоша қилинаётганига нима дейсиз?

Экран — катта куч. Унда кўрсатилаётган ҳолатлардан ҳар ким ўзига ҳаётий хулосалар ясайди. У чуқур онг остига таъсир кўрсатади. Айниқса, ёш йигит-қизлар ўша образлар орасидан ўзи учун идеал танлашга, унинг ҳар бир ҳаракатидан андоза олишга ўч бўлади. Бундан уларнинг дунёқараши, хулқи, маънавияти шаклланади.

«Биз бир нарсани ҳеч қачон эсимиздан чиқармаслигимиз зарур. Агар «оммавий маданият» таҳдиди фақат четдан — Ғарбдан кириб келади, десак, қаттиқ адашамиз. Бу бало, афсуски, ўзимиздан, ўз орамиздан ҳам чиқиши мумкин. Бу гапларни осмондан олиб айтаётганим йўқ. Юртимизда нашр этилаётган айрим газета-журналлар, китоблар, суратга олинаётган баъзи клип ва кинолар, эфирга берилаётган қўшиқ ва рақсларни кузатиб, соғлом фикрлайдиган ҳар қандай одам шундай хулосага келиши табиий», — деган эди давлатимиз раҳбари 2017 йил 3 августда ижодкорлар билан бўлган учрашувда. Ўша йиғилишда Президентимиз бугунги ўзбек киноси ҳолатидан кўнгли тўлмай, камчиликларни куюнчаклик билан таъкидлаган эди. Хўш, ўтган қисқа даврда кино соҳасида қандай ўзгаришлар бўлди? Нималар амалга оширилди-ю, нималар ҳалигача ўз ечимини кутмоқда? Миллий матбуот марказида ўтган учрашувда «Ўзбеккино» миллий агентлиги мутасаддилари шу каби саволларга жавоб беришди.

— Агентлигимиз томонидан жорий йилнинг биринчи чораги мобайнида Давлат буюртмаси асосида 11 та бадиий, нодавлат, 11 та ҳужжатли ва илмий-оммабоп фильмлар суратга олинмоқда — дейди «Ўзбеккино» миллий агентлиги бош директори Фурқат Зокиров. — Нодавлат киностудиялар томонидан 30 та бадиий, 25 та ҳужжатли фильмлар сценарийси агентликка топширилган.

Агентликка давлат томонидан қанча маблағ ажратилади, деган савол кўпчиликни қизиқтирмоқда. Жорий йилда бизга 12 миллиарддан зиёдроқ маблағ ажратилган бўлиб, ҳаммаси ўз ўрнида ишлатилмоқда.

— Биламизки, кино халқнинг миллий қиёфасини, тарихини дунёга кўз-кўз қилишда энг самарали реклама ҳисобланади. Шу боис у мамлакатга дунёнинг турли минтақаларидан сайёҳларни жалб этади.  

— Афсуски, бугун ўзбек киносини дунёнинг турли жабҳаларида намойиш этиш борасида ютуқларимиз кам. Шу боис бу масалага ҳам имкон қадар жиддий ёндашиб, киноларимизни дунёга олиб чиқишга ҳаракат қил­япмиз. Март ойининг охирида Қозон шаҳрида туркий тилларда гаплашадиган 9 давлатни қамраб олган туркий халқлар кинофестивали ўзбек режиссёри Қамара Камолованинг «Йўл бўлсин» фильми билан очилди.

Айни пайтда Ўзбекистон Ёшлар иттифоқи билан биргаликда май ойида Францияда ўтказиладиган нуфузли Канн халқаро кинофестивалида Ўзбекистон павильонини ташкил этиш, унда фильмлар билан иштирок этиш борасида тайёргарлик ишлари олиб борилмоқда.

Турли мамлакатлар элчилари билан учрашувлар ўтказдик. Қирғизистон билан Чингиз Айтматов, Ҳиндистон билан Заҳириддин Муҳаммад Бобур, шунингдек, уларнинг собиқ бош вазири Лал Баҳадур Шастри ҳаётига бағишланган фильмларни ҳамкорликда суратга олишга келишиб олганмиз.

— Айрим хусусий киностудиялар ҳамон саёз, бачкана, энг ёмони, ёшларнинг тарбиясига салбий таъсир қиладиган фильмларни суратга олмоқда...

— Рости, бу борада уларнинг фаолиятини назорат қиладиган, тўғри тизимга соладиган норматив ҳужжатлар етарли эмас эди. Ҳозирча агентликда махсус ишчи гуруҳ фильмларни бир қадар назорат қилиб келмоқда. Соҳани тизимга солиш ва назоратни ушлаш учун қонун лойиҳалари тайёрланмоқда. Нафақат хусусий киностудияларга ва фильмларга лицензия бериш, ҳатто, чет эл киноларини тўғридан-тўғри намойиш қилиб келаётган хусусий кинотеатрларнинг ҳам фаолиятини назоратга олиш мақсадида махсус гувоҳномалар бериш тизими жорий қилинмоқда. Ўзимизда чиқадиган фильмлар қатори четдан келадиганлари ҳам комиссия томонидан текширилиб, «прокат» учун гувоҳнома берилгандан сўнг экранларга қўйилади.

— Фарзандларимиз асосан чет эл мультфильмларини томоша қилишади. Уларнинг баъзи ёт хусусиятлари эса болалар дунёқараши ва хулқида акс этмай қолмайди. Ўзимизда ҳам болаларни жалб қила оладиган мультфильмлар ишлаб чиқариладими?

— Болалар учун фильмларнинг нафақат сони, балки сифатини ҳам оширишга жиддий эътибор қаратяпмиз. Бунинг учун маблағнинг ҳам катта қисми ажратилиб, тажрибали актёрлар жалб этилган. Агентлик томонидан бешта мультипликацион фильм, «Зумраша» болалар юмористик киножурналининг иккита тўплами тайёрланмоқда. Масалан, «Матиз»нинг саргузаштлари» туркум мультфильми ҳадемай жажжи мухлисларга тақдим этилади. Бундан ташқари «Узвийлик», «Ғилдиракли уй», «Довюрак ошпаз» номли мультфильмлар ҳам тайёрланмоқда.

— Ўсиб келаётган ёш авлод, кўпинча корейс ва ҳозирги турк сериалидаги тарихий қаҳрамонларга тақлид қилишига гувоҳ бўламиз. Айтинг-чи, қачон улар Мирзо Улуғбек, Жалолиддин Мангуберди, Муқанна каби аждодларимизни ўз идеалларига айлантиришади?

Шуҳрат Ризаев, «Ўзбеккино» миллий агентлиги директорининг биринчи ўринбосари:

— Томошабинни ўзига мафтун этадиган юксак савиядаги тарихий фильм олишни ҳаммамиз истаймиз, албатта. Лекин бунинг учун бироз вақт керак. Хорижий ҳамкорлар билан бирга ва ўзимиз ҳам бир нечта тарихий фильмлар олиш жараёнини бошлаб юборганмиз. Масалан, Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳаётига бағишланган кўп серияли фильм ишланмоқда. Яқинда ижодкорлардан бири Жалолиддин Мангуберди бобомиз ҳақида қизиқарли сценарий олиб келди. Бу сценарий келгусида катта фильмга айланса ажабмас.

Зилола АВАЗБЕК қизи